9 پاسخ

1. بازتاب: از فلسفه علم (۳)؛ آیا علم می‌تواند همه چیز را تبیین کند؟ – مهدیار محمودی

2. نه، ما چاره‌ای جز پذیرش این نداریم که هر تبیین علم تجربی لزومن مساوی با حقیقت نیست. این چیزیه که تاریخ علم بارها بهمون نشون داده. پس تا جایی با تبیین پیش می‌ریم که جواب می‌ده و چیز قاطعی علیه‌ش وجود نداره.
   من نگفتم باید هر تبیینی که برچسب “تبیین علم تجربی” بهش خورده رو بی‌چون و چرا حقیقت محض در نظر بگیریم و نگفتم فرض کنیم “علم تجربی” ما رو به حقیقت می‌رسونه؛ بلکه فرض کنیم حقیقتی هست و ما می‌تونیم به این حقیقت برسیم. آدم‌ها ابزارهای شناختی گوناگونی کشف و ابداع کرده‌ن، از جمله علم تجربی. سوال من این بود که فکر نمی‌کنید در این شرایط علم تنها ابزار قابل اطمینان ماست و نه صرفن یکی‌ از ابزارهایی که همه‌شون اعتبار یکسان دارن؟

   حق با شماست. این بحث خیلی پیچیده‌ست و احتیاج به تعریف واژه‌ها و اصطلاحات زیادی داره. هر چند همین که گفتید نگرانی‌م رو درک می‌کنید فکر کنم متوجه منظورم شدید.
   دغدغه‌ی من جلب اعتماد عموم مردم به علمه. فکر می‌کنم باید تعریفی از علم ارائه بشه که تو جامعه بهش جایگاه و اعتبار ببخشه و جوری نشه که می‌بینیم مردم به راحتی به سلبریتی‌های اینستاگرامی، توصیه‌های افراد غیرمتخصص و انواع خرافه‌ها اعتماد می‌کنن و این‌ چیزا رو راحت‌تر از حرف پزشکا و دانشمندا و متخصصای حوزه‌های مختلف می‌پذیرن و براش هزینه‌ی گزاف هم می‌کنن! همون‌طوری که تو دوران کورونا مثال‌های زیادی دیدیم.

   منم همچنان در حال خوندن، تحقیق و پرسیدنم.
   بیش از حد سوال و تعداد کمی جواب دارم که این‌ها رو هم تو حالت تعلیق ذهنی نگه داشته‌م بس که این موضوع گسترده و عمیقه! طبیعی هم هست، به نوعی یه نگاه و‌ رویکرد به کلّ زندگیه.
   به هر حال امیدوارم همچنان نتیجه‌ی مطالعه و تحقیق و فکرهاتون رو این‌جا با ما هم به اشتراک بذارید و فرصت گفت‌وگوی بیشتر داشته باشیم.

   پاسخ

   1. در مورد جلب اعتماد مردم به علم با شما موافقم.
      به نظر من هم معرفی درستی شکل نگرفته و همین باعث شده روش‌ها و ابزارهای دیگری، هم‌وزن با علم تجربی تلقی بشن در حالی که حتی نزدیک به علم هم نیستن.
      یه مثال واضحش هم هم‌ارز قرار دادن داروهایی که -طی چند مرحله آزمایش- در پرکتیس پزشکی استفاده میشن با داروهایی هست که فروشنده‌ی عطاری محل به فلانی توصیه کرده.
      شاید یک راهکارش آموزش تفکر نقادانه از سنین پایین باشه. البته لازمه که (و امیدوارم که) کسایی که مسئولیت آموزش رو در کشور برعهده می‌گیرن، خودشون دغدغه‌مند باشن.

      منم از هرگونه کامنت و دیدگاهی استقبال می‌کنم. ممنون از این که خوندید و نوشتید.

      پاسخ

3. کمال رو این‌جا حقیقت در نظر بگیریم و فرض کنیم که ما آدم‌ها می‌تونیم به حقیقت جهان دست پیدا کنیم. در این صورت چی؟ فکر نمی‌کنید علم تنها ابزار رسیدن به این حقیقته؟

   با حرفاتون موافقم. وقتی چند نظریه‌ی رقیب وجود داره تعیین معیار برای انتخاب نظریه‌‌ واقعن سخته و هیچ دلیل قاطعی هم بر سادگی جهان وجود نداره.
   اما سوال من این‌جا اعتبار علم به عنوان ابزار کشف حقیقت و تبیین پدیده‌هاست.
   راستش من برای جامعه‌ای که علم رو صرفن یکی از ابزارهای موجود برای دستیابی به حقیقت می‌دونه و انتخابش رو سلیقه و چه بسا در مواردی اشتباه می‌دونه، نگرانم. تو چنین جامعه‌ای ممکنه واکسن نفی بشه و حرف دانشمند و روحانی اعتبار یکسان داشته باشه!

   پاسخ

   1. این نگرانی رو می‌فهمم.
      اما آیا ما به عنوان کسی که فلسفه علم رو دنبال می‌کنه چاره‌ای داریم جز این که در عین این که هر روز علم تجربی رو برای پیشبرد اهداف‌مون به کار می‌گیریم و نتیجه‌ش رو می‌بینیم (چیزی مثل واکسن رو تولید می‌کنیم و به لزوم استفاده‌ش هم معتقدیم)، بپذیریم که تبیین‌های علم تجربی مساوی با حقیقت نیست؟ بله اگر «فرض» کنیم که با علم تجربی می‌تونیم به حقیقت پی ببریم، علم می‌تونه بشه تنها ابزار رسیدن به حقیقت. اما این فرض ما همون مغالطه‌ای که هاکسلی تعریف می‌کنه نیست؟ (حقیقت متغیر نیست. تبیین‌های ما متغیرند. چطور دومی رو «عین» اولی بدونیم؟)

      در مورد تنافی حرف دانشمند با روحانی حرف واقعا بسیاره که به ظرفیتی بیشتر از کامنت‌های وبلاگ نیاز داره. قبل از همه چیز باید نشست و جزئیات و مقصود از استعمال تک‌تک کلمات رو روشن کرد. حرف روحانی یا حرف دین او؟ کدوم دین؟ رویکردی رو که نسبت به مسیحیت به‌خصوص در حوالی رنسانس تجربه کردیم رو می‌تونیم به همه‌ی ادیان تعمیم بدیم؟ پایه‌های علم دینی چه چیزهایی هستن؟ گزاره‌های علم تجربی و گزاره‌های علوم دینی کدوم حالت ذهنی رو به دست میدن؟ یقین‌آور هستن؟ موجب اطمینان میشن؟ یا نهایتا در سطح ظن غالب متوقف میشن؟ تا کجا می‌تونیم گزاره‌های یک دانشمند علم تجربی رو با گزاره‌های دانشمند دینی در کنار هم مقایسه کنیم؟

      من خودم هنوز مشغول خوندن و پرسیدن در مورد این موضوعات هستم. متاسفانه سوگیری هم در این بحث کم نیست و دارم تلاش می‌کنم من در دریافت‌هام به این سوگیری‌ها مبتلا نشم.

      پاسخ

4. از پاراگراف اول جواب‌تون به سوال اول این‌طور برداشت کردم که شما تبیینِ علمی رو به عنوان تنها توضیح قبول ندارین. برداشتم درسته؟ اگه آره، چرا؟
   درسته که تبیین‌های علمی در معرض تغییرات مداوم هستن، اما فکر نمی‌کنید چنان‌چه تبیین پدیده‌ای با ابزار علم به کمال خودش برسه (در تئوری می‌تونیم اینو محتمل بدونیم)، همون تنها تبیینه؟

   پاسخ

   1. برداشتتون درسته.
      نوشته‌ی من هم برداشت من (به عنوان شخص غیرمتخصص) از کتاب‌هایی هست که از فلسفه‌ی علم خوندم.

      اما در مورد کمال؛ تعریف‌کردن کمال برای تبیین‌های علم تجربی کار راحتی نیست. حتی روی کاغذ و به صورت تئوری. طبق نظر توماس کوهن، حتی نمی‌تونیم بگیم تبیین‌هایی که در پارادایم متاخر انجام شدن، نسبت به تبیین‌های پارادایم متقدم، پیشرفتی داشتن یا به کمال نزدیک‌تر شدن.
      در عمل هم، ما مدل‌هایی می‌سازیم. با این مدل‌ها پدیده‌ها رو تبیین می‌کنیم. در نهایت اون مدلی رو انتخاب می‌کنیم که بین باقی مدل‌ها جهان رو -بر اساس IBE- بهتر تبیین می‌کنه و هیچ وقت هم این مدل تا ابد، رایج و تبیین غالب نیست.
      حالا منظور از «بهتر» چیه؟ استنتاج به قصد بهترین تبیین (IBE) بین تبیین‌های متفاوتی که از جهت مشاهدتی هیچ رجحانی در انتخابشون وجود نداره، یکی رو انتخاب می‌کنه. و این انتخاب بر اساس دو معیاره: ۱. تبیین ساده‌تری باشد. ۲. پیش‌فرض‌های -متافیزیکی- آن کمتر باشد.
      اما اینجا سوالاتی مطرح میشه. مثلا این که آیا کسی به ما قول داده که جهان پیچیده نیست؟ چرا باید تبیین ساده‌تر رو بهترین یا تنهاترین تبیین درنظر بگیریم؟

      بگذریم از این نکته که ما فقط داریم در مورد تبیین‌های علم تجربی حرف می‌زنیم، در حالی که شاید علوم دیگری هم تبیین‌هایی برای واقعیات داشته باشن که باید در نظام خودشون بررسی بشن و ما محق نیستیم که از درون علم تجربی برای تبیین‌های سایر علوم تصمیم‌گیری کنیم.

      پاسخ
5. بازتاب: از فلسفه علم (۲)؛ الکترون واقعا وجود دارد؟ - مهدیار محمودی

6. برای علاقه مندان به این رشته از وبلاگ کتاب هزارچهره علم پیشنهاد میشه هرچند که بیشتر گذری از علم از جنبه مابعدالطبیعه رو ممکنه در بر بگیره.
   نویسنده:استیونسن_بایرلی

   پاسخ